Her toplumun yaşadıkları üzerinden aktarılan bir kültürü, bir de anlatılan hikayeleri üzerinden aktarılan bir mitolojisi vardır. Her biri benzersiz olan bu hikayelerden bazıları, toplumların ortak yaşadıkları nedeniyle benzerlik gösterebilir. Şahmeran efsanesi ise bunun en bilinen örneklerinden bir tanesi. Türk, Irak, İran ve Anadolu’daki diğer mitolojilerde ortak olan Şahmeran hikayesi doğaüstü bir varlığı anlatır.
Şahmeran efsanesinde tüm yılanların ondan türediğine ve tüm yılanları yönettiğine inanılan bir kadın vardır. Yerin yedi kat altında yaşayan bu kadın bir gün genç bir adamla karşılaştıktan sonra ona sonsuz bir bilgelik bahşeder. Finali biraz kanlı biten bu hikayedeki karakterin hala yaşıyor olduğu bile söylenir. Gelin Şahmeran hikayesine yakından bakalım ve kültürel etkisini görelim.
Hiç bilmeyenler için, Şahmeran nedir?
Şahmaran olarak da bilinen Şahmeran; Irak, İran, Türk ve Anadolu mitolojilerinde aynı olmasa bile benzer hikayeler üzerinden anlatılan bir mitolojik karakterdir. Adı Farsça şah ve yılanlar anlamına gelen maran kelimelerinin birleştirilmesiyle oluşturulmuştur. Yani Şahmeran, yılanların şahıdır.
Şah genelde erkekler için kullanılan bir unvan olsa da tüm hikayelerin ortak noktasına göre Şahmeran dişi yani kadındır. Akıllı ve iyi olduğu bilinen bu karakterin altı yılan, üstü insan şeklindedir. Bütün yılanların ondan türediğine ve tüm yılanlara hükmettiğine inanılan Şahmeran hiç yaşlanmaz. Ölümsüz olduğu da söylenir ancak genel olarak öldükten sonra ruhunun kızına geçtiği ve hikayenin böyle sürüp gittiğine inanılır.
Benzerlikler çok fazla: Şahmeran Medusa mı?
Yılandı kadındı derken elbette herkesin aklına ilk gelen mitolojik karakter Medusa oluyor ve ister istemez Şahmeran aslında Medusa mı diye düşünebiliyoruz. Buna açıkça ne münasebet yahu diyebiliriz çünkü Medusa saçları yılandan olan ve görenleri taşa çeviren bir dişi canavar olmasına rağmen sıradan bir ölümlüdür. Tabi yine de ilham alınmadığını söylemek olmaz.
Şahmeran ile asıl benzerlik gösteren hikaye Hititlerin İlluyanka efsanesidir. Bu efsanede yılan benzeri korkunç bir yaratık ile Teşup arasında yaşanan savaş anlatılmaktadır. Benzer görünse bile bu efsanedeki yaratık Şahmeran’a göre daha kötücüldür. Tabii Hititlerin de bir Anadolu uygarlığı olduğunu düşünürsek aradaki ilham bağını görmezden gelemeyiz.
Gelelim Şahmeran efsanesine: Yerin yedi kat altındaki gizemli bahçe
Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde Tarsus’ta Cemşab adlı fakir bir genç yaşarmış. Bu genç adam odunculuk yaparak ailesine bakmaya çalışırmış. Günlerden bir gün arkadaşlarıyla bal dolu bir mağara keşfetmişler. Arkadaşları Cemşab’ı iple bu mağaraya indirip balları çıkarmaya başlamışlar. Hırstan gözü dönen arkadaşları balı onunla paylaşmamak için ipi kesip Cemşab’ı mağarada bırakmışlar.
Ne yapayım ne edeyim diye mağarada gezinen genç adam içinden ışık sızan bir delik keşfetmiş ve bıçağıyla kazarak bu deliği büyütmüş. Delikten geçince kendini hayatı boyunca görmediği kadar güzel bir bahçede bulmuş. Bu bahçenin bir köşesinde ise tahtında oturan Şahmeran varmış.
İkili uzun yıllar bu bahçede kalmışlar. Şahmeran, Cemşab’a tıp biliminin o güne kadar bilinmeyen sırlarını anlatmış. Zaman geçince Cemşab ailesini özlediğini söyleyerek gitmek istemiş. Şahmeran burayı kimseye anlatmaması şartıyla genç adamın eve dönmesin izin vermiş.
Şahmeran sırrı açığa çıkıyor:
Cemşab ailesinin yanına dönmüş ve uzun yıllar boyunca Şahmeran’a verdiği sözü tutarak ondan kimseye bahsetmemiş. Günlerden bir gün ülkenin padişahı hastalanmış. Hastalığın tek çaresinin Şahmeran’ın etini yemek olduğunu düşünen vezir ülkeye haber salmış ve herkesi tek tek hamama sokarak kontrol etmiş.
Sıra Cemşab’a gelince vücudunda Şahmeran’dan kalan pullar görülmüş. Israra dayanamayan Cemşab tüm olanları anlatmış. Hemen kuyuya gitmişler ve Şahmeran’ı dışarı çıkarmışlar. Cemşab’ı gören Şahmeran ona şunları söylemiş; ‘Benim başımı kaynatıp padişaha içir, padişah kurtulsun, gövdemi de vezire içir, ölsün, kuyruğumu da kaynatıp sen iç, böylece Lokman Hekim ol’
Cemşab bunların hepsini tek tek yapmış. Padişah kurtulmuş, vezir ölmüş, padişah da Cemşab’ı vezir yapmış. Cemşab o günden sonra Şahmeran’dan aldığı benzersiz tıp bilgilerini kullanarak Lokman Hekim olmuş. Derler ki yılanlar bugün bile şahlarının öldüğünü bilmezler. Eğer bir gün öğrenirlerse dünyayı istila edeceklerdir.
Yoksa gerçek mi: Şahmeran yaşıyor mu, şu an nerede?
Mitolojik hikaye üzerinden gidersek evet, Şahmeran bugün hala Mersin’in Tarsus ilçesinde bir mağarada yaşamaktadır. Çünkü bedenen ölmüş olsa bile ruhu aktarıldığı için hayatta kalmıştır. Başka bir rivayete göre ise Adana’nın Ceyhan ilçesinde bulunan Yılankale’de yaşamaktadır.
Elbette Şahmeran kurgusal bir karakter ama bölgenin kültürüne yoğun bir etkisi var. Yaşadığı efsanesinden bahsedilen Mersin, Adana, Mardin gibi bölgelerdeki evlerde Şahmeran figürü ile karşılaşmak mümkün. Özellikle Mardinli ustalar tarafından yapılan Şahmeran figürleri en popüler olanlardır.
Şahmeran efsanesinden doğan Lokman Hekim:
Anlatılan efsanelere göre Şahmeran ile tanışan ilk insan Belkıya isimli bir gençtir. Farklı kaynaklarda ise Camşab ve Cemşab isimleri kullanılmaktadır. Lokman isminin de geçtiği hikayeler de vardır ancak genel olarak genç adamın Şahmeran’dan tıp bilimi hakkında benzersiz bilgiler aldıktan sonra Lokman Hekim olduğuna inanılır.
Lokman Hekim ile İslami kaynaklar başta olmak üzere pek çok hikayede karşılaşmak mümkün. Peygamber ya da evliya olduğunu söyleyenler olduğu gibi hiç yaşamadığı da söylenmektedir. Şahmeran hikayesinden doğan Lokman Hekim karakteri, onun ilahi bağını kopararak mitolojik bir karaktere dönüştürmektedir.
Muhammed Esed, Lokman Hekim’in Hızır gibi kurgusal bir karakter olduğundan bahseder. Popüler bir hikayeye göre Lokman Hekim ölümsüzlük iksirini bulmuş ve bir şişeye koymuştur. Ancak Allah insanların ölümsüz olmasına razı gelmediği için Cebrail’i göndermiştir. Cebrail, Lokman Hekim bir köprüden geçerken müdahale etmiş ve şişe düşüp yok olup gitmiştir.
Bu efsaneden uyarlanan bir de yerli dizimiz var: Şahmaran
- Yıl: 2023
- Tür: Macera, Dram, Fantastik
- Oyuncular: Serenay Sarıkaya, Burak Deniz, Mustafa Uğurlu
- IMDb: 5.2
Netflix Türkiye orijinal yapımı olan Şahmaran dizisinde eğitim görevlisi olarak Adana’ya giden Şahsu’nun dedesi ile yüzleşme hikayesini izliyoruz. Şahmaran’ın soyundan gelen Mar adı verilen bir toplulukla karşılaşması, genç kadının tüm planlarını bozar. Bu yolculukta Maran ile tanışan Şahsu, aslında binlerce yıllık bir kehanetin gerçekleşmesini sağlayacaktır.
Anadolu’nun kadim mitolojik hikayelerinden olan Şahmeran efsanesinden bahsettik ve kültür üzerindeki rolünü anlattık. Bu tür mitolojik hikayeler içinde hem sayısız gerçek hem de sayısız kurgu barındırdığı için ait olduğu kültürün ayrılmaz bir parçasını oluşturmaktadır.
